Исидор Барахов 1898 сыллаахха олунньу 12 кунугэр Уо4ээ Булуугэ Харбалаах нэ4илиэгэр, Улуу Сы4ыыттан ус биэрэстэлээх Бэрэ диэн алааска торообутэ.Бу Улуу Сы4ыы хоту энээрэ урдук томтордоох, коно ньуурдаах киэн-нэлэмэн алаас. Кини ньуура саас энин араас сибэккинэн тэлгэнэр. Исидор Никифорович о5о саа4а бу сы4ыы чээлэй куох хонуутугар ааспыта.
Кини э4этэ балыктаан тыыннаах олорбут, биир ынахтаах быстар дьаданы о5онньор этэ. Былыр кыаммат-тугэммэт ки4ини баайдар туох итэ5эстээ5инэн хос ааттыыллара. Кинини Хабытта баай: "Сааскы бараахха дылы сохсонноон",-диэн, кулуу-элэк оносторо у4у.Онон Исидор Никифорович э4этигэр Бараах диэн хос аат инэриллибит.
Оттон Бараах о5онньор уола Микииппэр туспа санаалаах, уп-харчы аргыстаах, биир солкуобай биэс буолан киирэригэр эрэллээх буола улааппыта. Баайдарга бэдэрээччитинэн сылдьыбыта, Олуохумэ куоратыттан биир куул сэдиэ4инэй та4ааран, Улуу Сы4ыы хатын чаранын солотон ыспыта, онтон сылтан сыл ахсын ы4ыытын сирин кэнэтэн, элбэх бурдугу ууннэрэн, онтунан эргинэн, хаартылаан, элбэх хамначчыттарданан, ыга байбытынан барбыта.
 |
 |
Эриэккэс табаар, чэй, табах, сэлиэ4инэй, бурдук кини илиитин и4инэн эргийбитэ. Ус суусчэкэ суо4улэммитэ, о5олоругар анал дьиэ, ампаар, булуус туттартаабыта, уола Исидор начальнай оскуоланы бутэрэригэр баай буолбута. Микииппэрдээх то4о да сытыйа байбыттарын и4ин, нэ4илиэнньик буолар, уйэни сал5аан хаалар уол о5о турбата5а. Ийэтэ Олооно, уолун Исидору торотон баран, торообутэ а5ыйах хоммут о5ону, о5о турбат ыала абаа4ыттан куоттардахпыт диэн, ыраа5ынан айма5ар, Чэччэйдэр диэн ыалга, Оргуоккэ та4ааран биэрбиттэр. Ол та4ааралларыгар сыар5аларын кэннигэр харыйаны таннары состорон исчпиттэр. Исидоры Чэччэйдэр хас да5аны сыл ииппиттэрин кэннэ, дьаданы ыалга о5о ойо-санаата сайдыа суога диэн, Микииппэр тоттору ылбыт. Исидр о5о эрдэ5инэ туостан араас кыыллары, котордору, дьиэ суо4утун уут-укчу хайдах баарынан кырыйар дьарыктаа5а, уру4уйга улахан дьо5урдаа5а у4у. О5о эрдэ5иттэн Исидор а4ыныгас, до5отторун ха4ан да ата5астаабат, а5ыйах саналаах буола улааппыт. Лоп курдук тыллаах-остоох, корсуо-сэмэй майгылаах, ис киирбэх сэбэрэлээх о5о этэ. Кинигэни то4о да таптаан аахтар, табаарыстарын кытта оонньуу барарыттан аккаастаммат буолара. Кини баапкынан ( суо4у бэрбээкэйин кэккэлэччи туруоран баран быра5аттаан) оонньууру, крокет диэн оонньууну ордук таптыыра.Исидор чыычаах уйатын алдьатар о5ону сэмэлиирэ уонна куруутун буойара. Биирдэ хараначчы уйатыгар илиитин уган турар уолу корон, са5атыттан ылан, туруору тарпыта уонна кылааска уорэппит хо4оонун аа5ан биэрбитэ:
 |
 |
|
В. Г. Монастырев, |
С. А. Новгородов, учитель И. Н. Барахова, основоположник якутской массовой письменности |
"Пожалейте, детки,
Не губите нас,
Садик ваш спасем
От червей, букашек"
- диэн уонна:" Ити хо4оону то5о уорэппиккин санаа эрэ", диэбитэ.
Сайын бэйэтэ санаатыттан араас уоннэри, сибэккилэри хомуйан, гербарий онорон, оскуолатыгар биэрбит этэ. Кини олус дьаныардаах этэ, санаабытын толорон арахсара, ол и4ин велосипекка тэбэ уорэнэригэр, то4о да ыарыылаахтык о5уттар, тура-тура миинэн и4эрэ, онон бэрт тургэнник уорэммитэ.
Исидор мэниктиири билбэт, туора бы4ыыланары букатын собулээбэт, бириэмэни ту4ата суох ыыппат о5о этэ. Уолчаан сытыы ойдоох, кыра эрдэ5иттэн, оссо дойдутугар олорон, аан маннай баай батталын, албынын, дьаданы эрэйдээх оло5ун билбитэ.Кини уорэххэ улахан ба5алаа5а о5о эрдэ5иттэн биллибитэ, ону дьоно да собулууллэрэ. А5ата Микииппэр, Исидору уорэттэрэн, нэ4илиэк суруксута, сайа5ас буолла5ына, ло4уок гынар ба5алаа5а.
Бастаан бырааба5а(Куорамыкыга) Монастырев учуутал 4 группалаах оскуолатыгар уорэттэрбитэ, Дьогуор атыы4ыкка кэпсэтэн олордубута. Исидорга икки сыл биллибэккэ элэс гынан ааспыта. Монастырев оскуолатын бутэрэ илигинэ Булуу куоратыттан Расторгуев эргиэмсик Харбалаахха кы4ын ахсын кыстатара. Расторгуев хамначчыттарыгар тахса сырытта5ына, Микииппэр корсон:"Уолум быйыл быраабаны бутэрэр, салгыы уорэниэн ба5арара сур. Нэ4илиэк суруксута гыныам диэбитим да, о5ото бэрт, э4иги 4 кылаастаах оскуола5ытын бутэрдэр, улуус суруксута буолуо эбэтэр танара5а сулууспалыа этэ",-диэбитэ. Кэлбит-барбыт атыы4ыттар Микииппэр тылын бы4а гыммат этилэр, онон Исидор сал5ыы уорэнэр дьыл5аламмыта. Кини Булуугэ училеща5а уорэнэ сылдьан, ордук чугастык Степан Гоголевтыын, Потапов атыы4ыт о5олорунуун, онтон да атын бастын ойдоох-санаалаах ыччаттары кытта табаарыста4ара. Ким то4о кинигэни булбутунан, хардарыта уларсы4ан аа5аллара.
 |
| $IMAGE |
Исидор уорэ5ин бутэрэр бутэ4ик сылларыгар ойо-санаата ордук кэнээбитэ. Бобуулаах да, бобуута суох да кинигэлэри аа5ара. Улуу демократ Н.Г. Чернышевскай Булуугэ оло5ун ту4унан кырдьа5астартан элбэ5и истэрэ, кэлин кини "Тугу оноруохха?" диэн романын умсугуйан аахпыта. Сайын Исидор дойдутугар Харбалаахха тахсан сайылыыра. Ол сылдьан, а5атыгар:"Баайы, дьиэни миэхэ анаама, эн баайын-хамначчыттарын баайдара"-диирэ.Бырааттарын Ионаны уонна Акимы кинигэни аахпаккыт, ол и4ин билиигит-коруугут сурдээх намы4ах, ооньоон эрэ куну барыыгыт диэн сэмэлиирэ.Бырааттарын ыраастык туттарга уорэтэрэ, элбэ5и аа5арга субэлиирэ, уорэх-ки4и дьоло диэн бы4аарара. Дойдутугар та5ыста5ына, Исидор угус бириэмэтин э4этин аахха атаарара, э4этиниин булта4ара, балыкта4ара. Э4этин олус таптыыр буолан, кинини кэриэстээн, кэлин э4этин Бараах диэн хос аатынан Барахов диэн араспаанньаламмыта (дьиннээх араспаанньата Иванов). Бэйэтин торообут айыл5атын олус кэрэхсиирэ, хамначчыттары кытта тэннэ сылдьан отто4оро, бодору4ара. Исидор бииргэ уорэнэр до5отторугар уруоктарын ыйан-кэрдэн биэрэрэ, атыттартан лаппа чорбойон, 1914 сыллаахха урдуку начальнай училищены хай5ал лии4инэн бутэрбитэ. омос кордоххо, тонкуруун гынан баран, билси4эн истэххэ эйэ5эс, дирин билиилээх, культурнай ки4и буола улааппыта.
В.И. Сергеева, Саха АССР оскуолаларын утуолээх учуутала, Уо4ээ Булуу сэлиэнньэтин бочуоттаах гражданина